ARA
Ebeveynlerin, çocuklarıyla süreci konuşmadan önce neleri, nasıl konuşacakları konusunda bir hazırlık yapmaları önemlidir. Ortak bir dil belirlemek, çocuğun kaygısını azaltacak ve taraf tutmak durumunda kalmasını engelleyecektir.
Boşanma sürecini anlatırken çocuğun yaşı, duygu durumu ve başa çıkabilme becerisi göz önünde bulundurulmalıdır. 8 yaş öncesi çocuklar, daha somut açıklamalara ihtiyaç duyarken, ergen bir çocukla daha detaylı, soyut süreçler hakkında da konuşulabilir. ‘Biz boşanmaya karar verdik. Artık karı koca/eş değiliz ama daima senin annen ve babanız. Sana olan sevgimizi hiçbir şey değiştiremez’ gibi bir açıklama yapmak uygun olacaktır.
Ebeveynlerin konuşurken benzer sürelerde konuşması, konuşmanın dengeli olması, boşanmanın ortak bir karar olduğunun belirtilmesi önemlidir. Böylece, çocuk bir ebeveyninin, diğerini terk ettiğini, bu kararın yalnızca bir ebeveyn tarafından verilen haksız bir karar olduğunu düşünmeyecek ve diğer ebeveyni için endişelenmeyecektir. Bu aşamada çocuğun yeni düzene alışması zaten yeterince meşakkatli bir süreçtir. Dolayısıyla bir de ebeveynin yükü ona ağır gelecektir. Ebeveynlerinin sakin ve kontrollü olduğunu gören çocuk, kendi duygu dünyasında durumu normalize edecektir.
Açıklamanın, çocuğun duygusal, ruhsal ve akademik sürecinin istikrarlı olduğu bir zaman diliminde yapılması tavsiye edilir ama bu istikrar bir türlü sağlanamıyorsa da süreci ertelemeden bir uzman desteği alarak, ebeveynlerin açıklaması önerilir. Ertelemek kaçınmaktır. Çocuk bir şeylerin yolunda gitmediğini kendiliğinden hisseder. Mümkün olan ilk fırsatta bu konuyu konuşmak ve çocuğun zihnindeki belirsizliği, kaosu ve kaygıyı gidermek sağlıklı olacaktır.
Bu tarz zor konular çocuğun kendini güvende hissettiği bir ortamda konuşulabilir. Örneğin tüm aile üyelerinin ortak kullandığı salon gibi. Eğer çocuk için çok ağır ve travmatik bir an olacağı düşünülüyorsa çocuğun çok sık gitmediği ve ilerde de muhtemelen sıkça gitmeyeceği sessiz ve sakin bir yerde konuşmak tercih edilebilir.
Boşanma, anne ve babanın birlikte açıklaması gereken bir süreçtir. Öğretmen, uzman, doktor gibi figürler açıklama kısmına dahil edilmemelidir. Bu konu özel ve mahrem bir konudur. Çocuğun, süreci birebir durumun muhataplarından öğrenmesi uygundur. Eğer koşullar boşanmayı anne ve babanın birlikte açıklamasına imkan vermiyorsa, ebeveynler en azından ortak bir dil kullanmaya özen göstermelidir.
Bu kararın yetişkinlerin verdiği bir karar olduğunu çocuğunuza anlatın. Bu süreçte çocuğu tercih yapmaya zorlamak, onun karar vermesini beklemek olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Çocuğun, ebeveynlerinden birisini seçmek zorunda kalması yoğun kaygı uyandıracak bir durumdur. Öte yandan özellikle küçük çocukların, her şeyin kendileri yüzünden ve kendileri için olduğunu düşündükleri bir algı mekanizmaları vardır. Boşanma sürecinde de çocuk, boşanmayı kendi yaptığı bir davranış neticesinde gerçekleşen bir durum olarak görebilir. Boşanmanın, çocuğun yaptığı herhangi bir şeyden dolayı gerçekleşmediği bilgisi çocuğa mutlaka verilmelidir.
Boşanma sürecinde, aile sisteminde pek çok değişiklik yaşanacaktır. Dolayısıyla mümkün olduğunca diğer süreçlerin aynı devam etmesini sağlamak önemlidir. Bu zaman diliminde okul, bakıcı vs. gibi değişikliklerden kaçınılması önerilir. Eğer değişimler kaçınılmazsa, bu değişimlerin kademeli olması ve eş zamanlı olmaması önemlidir.
Çocuğa yapılan açıklama, çocuğun yaşıyla paralel olmalıdır. Çocuğun yaşı küçükse somut nedenlerle ve açıklamalarla anlatmak önemlidir. Çocuğun bilmesine gerek olmayan, anne ve babanın mahrem hayatını içeren bilgilerin aktarımından kaçınılmalıdır. Boşanmanın anne ve babanın anlaşamamasından dolayı olduğu anlatılabilir. Zaman zaman çocuklar bu ayrılığı geri dönüşü olan bir süreç gibi hayal edip buna inanmak isterler. ‘Babam ne zaman bizimle yaşamaya başlayacak?’ gibi sorulara, ‘Biz babanla boşandık, artık birlikte yaşamıyoruz ama sen dilediğin zaman onu arayabilirsin’ gibi yanıtlar verebilirsiniz.
Belirsizlik çocukları kaygılandırır. Nerede, kimle yaşayacak, ne sıklıkla diğer ebeveyni görecek gibi temel bilgiler çocuğa anlatılmalıdır. Mümkünse her iki evde de çocuğun odası olmalı, yeni evindeki odaya çocuğun eşyalar alabilmesine, dekore edebilmesine fırsat verilmelidir. Çocuğa, bundan sonra iki evi olacağı, birlikte yaşadığı ebeveyn dışındaki ebeveyninin de evinde odası olacağı anlatılmalıdır. Eğer çocuğunuz henüz küçükse görsel bir takvim oluşturup ‘pembe olan günler annede kaldığın günler, sarı günler babada kaldığın günleri günler’ gibi somut ve anlaşılır planlama oluşturulabilir. Öte yandan çocuktan ve eşten uzakta kalacak ebeveynin hayatının da planlandığı bilgisini çocuğa vermek, çocuğun diğer ebeveyni için endişelenme riskini azaltacaktır.
Annenin ve babanın artık eş olmayacaklarını ama çocuğun annesi ve babası olmaya daima devam edeceklerini ifade etmek, sürecin kontrol altında olduğu ve güzel bir hayat kurmak için ellerinden gelen çabayı gösterdiklerini ifade etmek önemlidir. Öte yandan bu süreçte yaşanan anlaşmazlıklar, sorunlar çocuğun yanında konuşulmamalıdır. Ebeveynlerinin tartışmalarına şahit olan çocuklar travmatize olmakta ve yetişkin yükünü taşımaktadır. Taraflar birbirini suçlamamalıdır. Her ne olursa olsun, tarafların çocuklarını iletişim aracı olarak kullanmaması ve çocuk üzerinden birbirlerine mesajlar göndermemeleri çok kritiktir.
Özellikle annesiyle kalacak çocuklara ‘sen artık evin erkeğisin’, ‘annene sahip çıkmalısın’, ‘annene destek olmalısın’, ‘onu yalnız bırakmamalısın’ gibi çocuğun üstüne yaşından ve kaldırabileceğinden büyük roller, sorumluluklar ve yükler vermekten kaçınmak önemlidir.
