ARA
Özerklik için çabalıyor
Pek çok çocuk öfkesini ilk kez, ilk doğum gününden kısa bir süre sonra öğrenir. Yani yürümeye başladığı çocukluğunun ilk günlerinde, hatta bazıları bebekken...
Aslında öfke nöbetleri çocuğun dünyayı algılamasıyla ve kendi yetenekleriyle ilgilidir. Çocuklar etraflarında olup biten her şeyi biz yetişkinlerden çok farklı değerlendirirler. Bebekler hayatlarının başlangıcında hâlâ tamamen bakıcılarına bağımlıdırlar ve herhangi bir şeyi değiştirme konusunda çok az istek duyarlar. Ancak aylar geçtikçe bilişsel becerileri giderek gelişir ve giderek daha bağımsız olmak isterler. Bağımsızlığa giden yol genellikle zordur ve çoğu zaman ebeveynlerin ihtiyaçları veya beklentileriyle çatışmalara yol açar.
Çocuğunuz her şeyin plana göre gitmeyeceğini (henüz) anlamıyor
Ayrıca küçük çocukların zihinsel kalıpları henüz o kadar esnek değildir ve aksiliklerle başa çıkmak onlar için zordur. Çocuğunuzun aklında aynen uygulamak istediği bir rutin var. Çeşitli senaryolara ve olası başarısızlıklara önceden hazırlanamazlar.
Küçük bir çocuğun öfke nöbetine bir örnek: Çocuğunuz suyu bardağa kendisi dökmek isterse ancak bardak yere düşerse; bu, çocuğunuz için ciddi bir felakettir. Çocuğunuz planının işe yarayacağına gerçekten inandığı için, bu aksi durumda öfkelenecek ve hayal kırıklığına uğrayacaktır. Çocuğunuz bu olumsuz duygulardan o kadar etkilenecektir ki, artık başka hiçbir şeyi algılayamaz hale gelecektir. Bağırır, ağlar, kendisini yere ve öfkesini dışarı atar. O anda ona ulaşamamanız ve fiziksel temasa izin vermemesi oldukça muhtemeldir.
Beyin henüz kontrol mekanizmalarını geliştirmemiştir
Yaşamın ilk birkaç yılı boyunca ‘bilişsel beyin’ olarak adlandırılan beyin gelişmeye başlar. Bu, insanların duyguları ve içgüdüleriyle uygun şekilde başa çıkmayı ve öfkeyi bastırmayı veya değiştirmeyi öğrenmesi anlamına gelir. Küçük çocuklar bile yavaş yavaş dinlemeyi ve bir şeyin neden hemen işe yaramadığını anlamayı öğrenirler.
Öfke başlı başına kötü bir şey değildir, bunun farkında olmalısınız. Yetişkinler de sinirlenir; ancak çocuklardan farklı olarak biz genellikle bu duyguları kontrol edebiliyoruz. Öfke, bir şeyler ters gittiğinde bizi uyaran bir duygudur. İhtiyaçlarımızı savunmamızı ve başkaları tarafından görmezden gelinmememizi sağlar. Öfke, iddialı ve kendine güvenli görünmemizi sağlayan muazzam bir enerji açığa çıkarır.
Çocuğunuzun öfke nöbeti sırasında öfkesini ifade etmesine izin vermelisiniz. Çocuklarımıza öfke duygusunun yanlış olduğunu, bunu görmezden gelmeleri gerektiğini öğretmemeliyiz. Bu daha sonra, yanlış kullanıldığında öfke adı verilen değerli duygusal alarm sisteminin düzgün şekilde etkinleşmemesine yol açabilir. Bu tür çocuklar, olumsuz duygularını gerektiği gibi tanımamayı öğrenebilir ve her türlü istismara karşı daha savunmasız hale gelebilir.
Öfke nöbeti bir öğrenme sürecinden başka bir şey değildir. Çocuğunuz her öfke nöbeti geçirdiğinde, bununla başa çıkmayı öğrenme şansına sahiptir. Her çocuk farklıdır ve kendine has bir mizacı vardır. Çocuğunuz kolayca sinirlenirse, bununla nasıl başa çıkacağını öğrenmek için daha fazla fırsata sahip olacaktır. Çünkü bu gelişimin sonunda neredeyse tüm çocuklar çoğu durumda ‘duygusal beyinlerini’, ‘bilişsel beyinleri’ aracılığıyla kontrol etmeyi öğrenirler.
Çocuğunuz öfke nöbeti geçiriyorsa, sizin desteğinize ihtiyacı var demektir. Ona şu şekilde eşlik edebilirsiniz:
Bu davranışlar bazen tavsiye edilse de yapılmaması gerekir:
Çocuğunuz öfke nöbeti geçiriyorsa şunu aklınızda bulundurun: Çocuğunuz genellikle sizi veya başkalarını kızdırmak veya manipüle etmek için öfkelenmez. Duygularından tamamen bunalmıştır ve artık etrafındaki insanların söylediklerini duyamayabilir. Belki bu durum onu da korkutuyordur. Bu nedenle, küçük çocuğunuzun öfke nöbetini kişisel algılamamaya ve anlayışlı olmaya çalışın.
Biz ebeveynler, olaylar büyüdüğünde kontrolü ele alan duygusal bir beyne sahibiz. Siz de bir anda uzaktan kontrol edildiğinizi hissedersiniz ve belki çocukluğunuzdan beri bildiğiniz ve asla kendi çocuğunuz üzerinde kullanmak istemediğiniz davranışlara düşebilirsiniz.
Ayrıca çocuğunuzun diğer insanların duygularını çok az anlayabileceğini unutmayın. Kendinizi başkalarının yerine koyma yeteneği, sözde empati; genellikle yalnızca üçüncü doğum gününden itibaren, bazen de çok daha sonra gelişir. Yani çocuğunuz sizin nasıl hissettiğinizi umursamıyor, bunun sizi neden bu kadar rahatsız ettiğini veya sinirlendirdiğini anlayamıyor.
Bir çocuğun ne sıklıkta sinirlendiği ve öfke nöbetinin şiddeti, çeşitli faktörlere bağlıdır. Ancak ebeveyn olarak başka noktalarda bazı şeyleri değiştirebilirsiniz. Örneğin bir bardak kırılırsa olayı dramatize etmeyin. Ya da çocuğunuz en sevdiğiniz bluzunuzu lekelerse... Elbette bunun canınızı sıktığını söyleyebilirsiniz ama bu dünyanın sonunu getirmeyecek. Bu şekilde çocuğunuz büyük bir sorun olmadan işlerin ters gidebileceğini görecektir. Hayal kırıklığı toleransı, yaşamın çok erken dönemlerinde öğrenilen bilişsel bir beceridir. Bunu yapabilmek için çocuğunuzun zaman zaman başarısızlık yaşamasına da izin vermelisiniz.
Deneyimlerime göre, çocukların öfke nöbetlerini önlemenin en iyi yolu; genel hayal kırıklığı düzeylerini düşük tutmaktır. Belki bunu siz de biliyorsunuzdur. Öte yandan, kendinizi rahat ve genel olarak anlaşılmış hissediyorsanız, birkaç küçük başarısızlık bile ruh halinizi bozmaz. Dolayısıyla, bir öfke nöbetinin diğerini takip ettiği hissine kapılıyorsanız, daha da anlayışlı olun. Çocuğunuzla harika şeyler yapın, onu tepeden tırnağa gıdıklayın, birlikte temiz havada koşun, birlikte dondurma yiyin... Çocuğunuzun kendisini iyi hissetmesini sağlayan ne varsa onları yapın.
